احساسات و نقش آنها در تربیت اخلاقی از دیدگاه حکمت متعالیه

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسنده

استادیار، گروه الهیات (فلسفه)، دانشکده علوم انسانی و علوم ورزشی، دانشگاه گنبدکاووس، گنبدکاووس، ایران.

چکیده

مسئله اصلی این پژوهش، بررسی جایگاه احساسات و نقش آن‌ها در تربیت اخلاقی است. در این مقاله، پس از بررسی ماهیت احساسات و رابطه میان قوای مدرکه و محرکه و همچنین ارتباط اخلاق با احساسات، به تحلیل ملاک‌های حسن و قبح احساسی پرداخته می‌شود. از آنجا که احساسات، که ریشه در تربیت اخلاقی یا رهاشدگی اخلاقی دارند، قابل کنترل هستند، بنابراین می‌توان آن‌ها را به تبع حسن و قبح اخلاقی، به حسن یا قبح متصف نمود. این نوشته به روش کتابخانه‌ای و با توصیف و تحلیل منطقی داده‌ها به نگارش درآمده، یافته این نوشتار نشان می‌دهد که با ملاحظات استقرایی برای برشمردن ملاک‌های حسن و قبح احساسات، چهار معیار قابل تعریف است که عبارت‌اند از: توحیدی بودن احساسات، تحت کنترل و نظارت عقل عملی بودن احساسات، صدق و کذب عواطف و احساسات، و شناخت متعلق احساسات. بر این اساس، احساساتی که بر مبنای توحید اطلاقی، صادق، تحت نظارت عقل عملی و حاصل از شناخت کافی نسبت به متعلق احساس باشند، احساسات حَسن و نیکو هستند و در غیر این صورت، قبیح خواهند بود.  

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [العربیة]

المشاعر ودورها فی التربیة الأخلاقیة من منظور الحکمة المتعالیة

نویسنده [العربیة]

  • فردین جمشیدی مهر
أستاذ مساعد، قسم الشریعة (الفلسفة)، کلیة العلوم الإنسانیة وعلوم الریاضة، جامعة گنبدکاووس، گنبدکاووس، إیران.
چکیده [العربیة]

المشکلة الرئیسیة فی هذا البحث هی دراسة مکانة العواطف ودورها فی التربیة الأخلاقیة. فی هذه المقالة، یُبحث فی طبیعة العواطف وعلاقتها بین القوى المدرکة والمحرکة وکذلک العلاقة بین الأخلاق والعواطف، قبل التحلیل لمعاییر الحسن والقبح العاطفی. بما أن العواطف التی تنشأ من التربیة الأخلاقیة أو الانفلات الأخلاقی قابلة للتحکم، یمکن بالتالی أن تتصف بالحسن أو القبح وفقًا للحسن والقبح الأخلاقی. هذه الدراسة کُتبت بالاستعانة بالمنهج المکتبی ووصف وتحلیل منطقی للبیانات. تبین نتائج هذه الکتابة أنه مع الملاحظات الاستقرائیة لتعداد معاییر الحسن والقبح للعواطف، یمکن تعریف أربعة معاییر وهی: توحیدیة العواطف، خضوع العواطف لسیطرة وإشراف العقل العملی، صدق وکذب العواطف والمشاعر، ومعرفة متعلق العواطف. بناءً على ذلک، العواطف التی تستند إلى توحید مطلق، والتی تکون صادقة، تحت إشراف العقل العملی، وناتجة عن معرفة کافیة بمتعلق العاطفة، تُعتبر عواطف حسنة وطیبة، وفی غیر هذه الحالة، تکون قبیحة.  

کلیدواژه‌ها [العربیة]

  • العواطف
  • القوى المدرکة
  • الأخلاق
  • الحسن والقبح
  • الحکمة المتعالیة
  1.  

    1. ابن­ حزم، احمد بن علی. (1980-1981م). رسائل ابن­حزم الاندلسی. تحقیق از احسان عباس. بیروت: المؤسسة العربیّة.
    2. ابن ­سینا، حسین بن عبدالله. (1400ش). رسائل. قم: انتشارات بیدار.
    3. ابن ­سینا، حسین بن عبدالله. (1363ش). المبدأ و المعاد. به اهتمام عبدالله نورانی، تهران: مؤسسه مطالعات اسلامی، چاپ اول.
    4. جوادی آملی، عبدالله. (1388ش). نسیم اندیشه (دفتر اول). تحقیق از سیدمحمود صادقی، چاپ سوم، قم: نشر اسراء.
    5. خسروشاهی، سیدهادی. (1379ش). فدائیان اسلام؛ تاریخ. عملکرد، اندیشه، چاپ دوم. تهران: نشر اطلاعات.
    6. خمینی، روح الله. (1383ش). چهل حدیث (اربعین حدیث). تهران: مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
    7. سبزواری، ملاهادی. (1360ش). التعلیقات علی الشواهد الرّبوبیّة. تصحیح و تعلیق از سیدجلال­الدّین آشتیانی، چاپ دوم، مشهد: المرکز الجامعی للنشر.
    8. سبزواری، ملاهادی. (1369-1379ش). شرح المنظومة. تصحیح و تعلیق از آیت­الله حسن­زاده آملی، چاپ اول. تهران: نشر ناب.
    9. سلیمانی درّه­باغی، فاطمه. (1400ش). «جایگاه خلقیات و احساسات در وجود انسان از دیدگاه ملاصدرا». مجله پژوهش­های فلسفی کلامی، سال23، شماره 2، شماره پیاپی 88، صص131-153.
    10. صدر، سیدموسی. (1390ش). «فقدان ارزش اخلاقی عواطف و احساسات». مجله پژوهشهای قرآنی، سال هفدهم، شماره 4، پیاپی68، صص 44-59.
    11. طباطبایی، سید محمدحسین. (1376ش). اصول فلسفه و روش رئالیسم. تعلیقه از مرتضی مطهری، تهران: انتشارات صدرا.
    12. طباطبایی، سید محمدحسین. (1417ش). المیزان فی تفسیر القرآن، قم: چاپ پنجم. دفتر انتشارات اسلامی جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
    13. طباطبایی، سید محمدحسین. (1999م). الرسائل التوحیدیة. بیروت: النعمان.
    14. طباطبایی، سید محمدحسین. (1388ش). نهایة الحکمة. تصحیح از غلامرضا فیاضی. چاپ سوم. قم: انتشارات مؤسسۀ آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره).
    15. فیاضی، غلامرضا. (1386ش). تعلیقه بر نهایة الحکمة. چاپ سوم. قم: مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره).
    16. ملاصدرا، صدرالدّین محمد بن ابراهیم. (بی­تا). الحاشیة علی الهیات الشفاء. قم: انتشارات بیدار.
    17. ملاصدرا، صدرالدّین محمد بن ابراهیم. (1981م). الحکمة المتعالیّة فی الأسفار العقلیّة الأربعة. چاپ سوم. بیروت: دار احیاء التراث.
    18. ملاصدرا، صدرالدّین محمد بن ابراهیم. (1394ش). رسالة فی الحدوث. تصحیح و تحقیق از سیدحسین موسویان. چاپ دوم. تهران: انتشارات بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
    19. ملاصدرا، صدرالدّین محمد بن ابراهیم. (1366ش). شرح اصول الکافی. مصحح محمد خواجوی، تهران: وزارت فرهنگ و آموزش عالی، مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی (پژوهشگاه).
    20. ملاصدرا، صدرالدّین محمد بن ابراهیم. (1422ق). شرح الهدایة الأثیریّة. تصحیح از محمدمصطفی فولادکار. چاپ اول. بیروت: مؤسسة التاریخ العربی.
    21. ملاصدرا، صدرالدّین محمد بن ابراهیم. (1363ش). مفاتیح الغیب. تصحیح و تقدیم از محمد خواجویی. چاپ اول. تهران: مؤسسه تحقیقات فرهنگی.

     

  • تاریخ دریافت: 20 فروردین 1403
  • تاریخ بازنگری: 26 خرداد 1403
  • تاریخ پذیرش: 11 مرداد 1403
  • تاریخ اولین انتشار: 01 اسفند 1403
  • تاریخ انتشار: 01 اسفند 1403